کد مطلب:124409 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:122
تقدیر و اختیارات انسان
[2]-194- حرانی می گوید:
حسن بصری به ابومحمد حسن بن علی علیه السلام نوشت:
اما بعد، شما قبیله ی بنی هاشم كشتی روان در گرداب های فراوان و نشانه های فروزان و نمایان هدایتید، یا همچون كشتی نوح - كه مؤمنان بر آن فرود آیند و مسلمانان در آن نجات یابند - هستید. ای فرزند رسول خدا! هنگام اختلافاتمان در تقدیر و سرگردانی ما در اختیار آدمی، این نامه را به شما نوشتم. ما را از نظر خود و پدران بزرگوار خود، آگاه فرما؛ كه دانش شما از دانش خداست و شما شاهدان بر مردم، و خدا شاهد بر شماست، «نسلی كه برخی از برخی دیگر است، و خدا شنوای داناست» [1] .
حسن علیه السلام پاسخ داد:
به نام خداوند بخشنده ی مهربان.
نامه ی شما به من رسید، اگر از سرگردانی خود و پیشینیان خود، یاد نكرده بودی، پاسخت نمی دادم.
اما بعد، هر كس به تقدیر خیر و شر ایمان نیاورد، خدا می داند كه كافر است و هر كس گناهان را به خدا واگذارد [و خود را مجبور ببیند]، تبهكار است. همانا خدا نه از روی اجبار، اطاعت شود و نه از روی شكست [و عجز]، نافرمانی گردد. خدا، بندگان را در مملكت وجود، بیهوده رها نكرده است، بلكه او مالك هر چیزی است كه به آن ها داده و توانا بر هر قدرتی است كه به آنان بخشیده است. خدا، بندگان را از روی اختیار، فرمان داده و از روی هشدار، بازداشته است. پس اگر بخواهند فرمان برند، بازدارنده ای نمی یابند و اگر بخواهند نافرمانی كنند، و خدا [بخواهد] بر آنان منت نهد و بین آنان و معاصی قرار گیرد، انجام می دهد و اگر انجام ندهد، این گونه نیست كه آنان را با زور و اكراه، بر گناه واداشته باشد، بلكه منت بر آنان گذاشت كه بینایشان ساخت و آگاهشان كرد، هشدارشان داد و امر و
[ صفحه 201]
نهی شان فرمود. نه بر آنچه فرمانشان داد، مجبورند تا همچون فرشتگان باشند و نه از آنچه بازشان داشت. و خدا حجت های رسایی دارد؛ اگر بخواهد، همه ی شما را هدایت می كند. سلام بر كسی كه پیرو هدایت باشد. [2] .
حسن بصری به ابومحمد حسن بن علی علیه السلام نوشت:
اما بعد، شما قبیله ی بنی هاشم كشتی روان در گرداب های فراوان و نشانه های فروزان و نمایان هدایتید، یا همچون كشتی نوح - كه مؤمنان بر آن فرود آیند و مسلمانان در آن نجات یابند - هستید. ای فرزند رسول خدا! هنگام اختلافاتمان در تقدیر و سرگردانی ما در اختیار آدمی، این نامه را به شما نوشتم. ما را از نظر خود و پدران بزرگوار خود، آگاه فرما؛ كه دانش شما از دانش خداست و شما شاهدان بر مردم، و خدا شاهد بر شماست، «نسلی كه برخی از برخی دیگر است، و خدا شنوای داناست» [1] .
حسن علیه السلام پاسخ داد:
به نام خداوند بخشنده ی مهربان.
نامه ی شما به من رسید، اگر از سرگردانی خود و پیشینیان خود، یاد نكرده بودی، پاسخت نمی دادم.
اما بعد، هر كس به تقدیر خیر و شر ایمان نیاورد، خدا می داند كه كافر است و هر كس گناهان را به خدا واگذارد [و خود را مجبور ببیند]، تبهكار است. همانا خدا نه از روی اجبار، اطاعت شود و نه از روی شكست [و عجز]، نافرمانی گردد. خدا، بندگان را در مملكت وجود، بیهوده رها نكرده است، بلكه او مالك هر چیزی است كه به آن ها داده و توانا بر هر قدرتی است كه به آنان بخشیده است. خدا، بندگان را از روی اختیار، فرمان داده و از روی هشدار، بازداشته است. پس اگر بخواهند فرمان برند، بازدارنده ای نمی یابند و اگر بخواهند نافرمانی كنند، و خدا [بخواهد] بر آنان منت نهد و بین آنان و معاصی قرار گیرد، انجام می دهد و اگر انجام ندهد، این گونه نیست كه آنان را با زور و اكراه، بر گناه واداشته باشد، بلكه منت بر آنان گذاشت كه بینایشان ساخت و آگاهشان كرد، هشدارشان داد و امر و
[ صفحه 201]
نهی شان فرمود. نه بر آنچه فرمانشان داد، مجبورند تا همچون فرشتگان باشند و نه از آنچه بازشان داشت. و خدا حجت های رسایی دارد؛ اگر بخواهد، همه ی شما را هدایت می كند. سلام بر كسی كه پیرو هدایت باشد. [2] .
[1] آل عمران:34؛ (ذرية بعضها من بعض والله سميع عليم).
[2] تحف العقول:231.